Sunduğunuz gerçeklere dair eleştirisel mesafe anlamında daha fazla mesafe gerekli değil mi? Özellikle bu konuda, esere dalmanıza yardımcı olması amaçlanmış ortam sıcaklıklarına kadar öngörülen özgünlüğe, somut gerçeğe ve empatiye neden güveniyorsunuz?

İlk olarak bu durumda mesafeyi korumaya veya yeniden kazanmaya çalışmanızı gözlemlemek bir iç süreçtir. İkincisi yapımın kurgusal tarafı daima mevcuttur. Bir biçimde Afrika’nın sıcağını ve ıslak çamaşırların esintide sallandığı bir Orta Doğu terasında rüzgârı hissedersiniz. Ancak bir bölümde Afrika odası, günümüz Güney Sudan’ındaki doğaçlama bir radyo istasyonunu temsil eder ve bir başka bölümde oda yirmi yıl önceki Zaire’deki bir sınıftır. Bu mesafenin, görüntünün alındığı andaki edimselliği anlamında, bir kısmını oluşturur. İllüzyon diğer katılımcıları görüyor ve elinizde bir iPad tutuyor olmanız nedeniyle sürekli olarak bozulur. Bu durum ticari satışa sunulmaya başlanan sanal gerçeklik gözlüklü oyunlardan daha az yanılsatıcıdır. Benim için ‘özgün’ olan gerçekte bunların arasında bir yerdedir. Tüm bu gerçekçi işaretler arasında söylenen şeyin nedeni barizdir ve bunlar da kolaylıkla tespit edilebilir gerçeklik efektleri değildir. Gerçeklik sırasıyla içinde yaşadığım veya işgal ettiğim durumlar arasındaki çözümlenmemiş ara mekândır. İllüzyonla eğlenebilir ve aynı zamanda bunun tamamen bir oyun olduğunun sürekli farkında olabilirsiniz.

Tiyatroda daima gündemde olan temsil konusuna dönersek: benim açımdan, örneğin Batıda bir şirket yönetim kurulu odası gibi, gösterilen mekânlara aşina olduğum sürece Situation Rooms’da temsil konusu gayet iyi işliyor. Bu durumda temsil konusunu kendi deneyimlerime göre bir bağlama oturtabiliyorum. Beni Batılı olmayan bağlamlara götürdüğünüzde durum daha karışık hale geliyor. Onları gerçekten anlayabilir miyim? Onlara dalıp gidebilmem mi bekleniyor? Ya da durum neredeyse bir parodiye dönüşmüyor mu?

Belli bir dereceye kadar doğru olması istenen bir görüntünün içine konuyorsunuz ama doğru değil çünkü sınırlamalarını, eksikliklerini gösteriyor. İşte tiyatronun başladığı yer de işaretlerin kesiştiği bu nokta. Elbette tüm bunlar bir film setindeymiş hissi veriyor. Burası aynı zamanda temsil kavramının ucunda komedinin ortaya çıktığı yer. Suriye’deki bu somut örnekte bir başka katılımcının eline bir bant yapıştırıyorsunuz ve bu işaret o kişinin tedavi için bir gün daha bekleyebileceği bir seviyede yaralanmış olduğunu gösteriyor. Videoda gördüğünüz şey hastanın bacağında bir kurşun yarası olduğu ama siz aslında ‘Suriye’deki’ bir izleyiciyi ‘tedavi ediyorsunuz’ ancak bu arada siz ‘kendi’ hikâyenizde ise tüm yaraların pala, mutfak bıçağı ve benzeri gibi daha ilkel silahlarla açıldığının bariz olduğu Sierra Leone’desiniz. Situation Rooms’da mesele ‘dalma, dâhil olma’ eylemi ve taktiği kadar çakışmalar ve ayrışmalardır. Mesele parodi değil ironidir. Kinaye ise bir sonraki adım olacaktır. Ancak bu ifade her şeyin söylenmiş olduğunu varsayar. Durumların yan yana konulmasındaki ironi ise diyaloğun devam etmesine izin verir.

Sözde mülteci krizinin zirve yaptığı bir dönemde, Bochum’daki belediye tiyatrosu mültecilerin bir nakil aracına tıkıştırıldıklarında ne hissettiklerini gösterebilmek için bir grup insanı bir kamyonun arkasına doldurmuştu. Böylelikle kapalı alanda sıkışma duygusunu gerçekte daha iyi anlayabileceğimi biliyorum ama tüm korkuyu ve daha da önemlisi o korkuya yol açan sistemsel nedenleri daha iyi anlayabileceğimi sanmıyorum. Burada sistemik açıklamadan ziyade anekdota dayalı açıklama aslında çok daha geçerli olacaktır. Bir katılımcı olarak duruma konsantre olursunuz ve o durumu yaratan bağlamı göz ardı edersiniz. Bu da konunun tamamen önemsizleştirilmesi tehlikesini yaratır.

Kesinlikle öyle. Ama yine de bu durum somut deneyime ve onun nasıl çerçevelendirildiğine bağlıdır. Günümüzde farklı temsil stratejileri üzerine bariz bir şekilde odaklanılıyor ancak tüm tiyatro ve deney türlerinde olduğu gibi bu konuda hedefi tutturamayanlar da var.  2015 yazı için Türkiye ve Yunan adası Midilli arasında geceleyin yapılan bir bot yolculuğu içeren bir konsept sundum. Turistler, iki taraftan sınır koruma muhafızları, hayatta kalanlar ve diğerlerini içeriyordu. Gerçekleşmedi. Ama biçimsel olarak şişme bir botla ve tekleyen bir motorla karşıya geçmekten açık bir biçimde çok farklı olurdu.

Tekleyen motorlu bir şişme bot en azından tutarlı olurdu. Ama o halde bile bot, tiyatro havuzunda sadece yüzmemeli. Eğer motor durursa yönetmenin beni kurtarabileceğinin de farkında da olmamalıyım. Bu durumda şu soru geçerliliğini koruyor: gerçek bir deneyim mi yaşıyorum yoksa bir deneyim yaşadığımı mı tasavvur ediyorum? Burada işin içinde bir miktar da kibir var. Nihayetinde geçmişe oranla daha az şey anlamış da olabilirim. Yanlış anlama ise sadece daha da büyüyor.

Tiyatro havuzunda bir tiyatro deneyimi yaşarsınız. Bunu da yansıtmak esastır. Eğer yaklaşım noktası bu şekilde belirtilmeseydi kibir söz konusu olurdu. Ve bu da benim için, Sonde Hannover (6) örneğinde olduğu gibi, 2000’lerin başındaki birçok yapımdaki ‘gerçek’ ve ‘sahte’ arasındaki karar verilemezlikle karşılaştırıldığında açık bir biçimde farklı bir yaklaşım. Ama mesele gerçeklik efektleri yaratmak değil. Tam tersine mesele dinlemek, düşünmek olsa da işittiklerine olan mesafenden vazgeçmemek. Bu bir kendini bırakma eylemidir, oyunun kahramanının, oyuncunun, işleri seyirciye devrettiği farklı bir oyun tiyatrosu türüdür. Bunun içerisinden farklı olasılıklar ortaya çıkabilir. World Climate Change Conference (Dünya İklim Değişikliği Konferansı) performansımızda 670 seyirci 196 ulus delegasyonu üyelerine dönüşür⁷. Girdiğiniz zaman size ülke etiketi işlevi de gören ve boynunuza astığınız küçük bir kitapçık verilir. Böylelikle herkes bugün Türkmenistan adına konuştuğunuzu görebilir. Sonra herkes konferans salonuna oturur ve delegeler olarak ‘bize’, küresel toplum olarak ‘bizim’ Rio’da ne kararlar aldığımız, o zamandan beri neler yaptığımız, şu anda, Lima zirvesinden ve sonrasında Paris zirvesinden önce nerede durduğumuz konusunda bilgiler verilir. Daha sonrasında ise bizim modelimizde her bir delegasyon araştırma yapmak ve bunun yanı sıra diğerleri ile müzakere etmek suretiyle, harekete geçmek zorundadır. Performansın sonunda [ısı değişikliğinin] 2 derece sınırının mı yoksa 3 derece sınırının mı altında olduğumuzu gösteririz ve sonuç da çoğunlukla gerçeğin çok da uzağında olmaz. Bunun sebebi ilişkilendirildiğiniz ülkelerle özdeşleşmenizdir. Temsil burada daha iyi anlama isteğiyle birleşerek oyunbaz bir hal alır. Birisi bir defasında oyunun kendisine, Almanya olmak zorunda olmayıp bunun yerine üç saat boyunca Meksika olabilme fırsatı verdiğini söylemişti.