07 Haz “BU FİLMİ RUS VATANDAŞLARI ÇEKTİ”
Andrei Platonov’un distopik romanından adını alan “Çukur” (The Foundation Pit), Rus kültürünü kendi toplu mezarını inşa eden bir şekilde hayal eden bir yapıt. YouTube’da Rusya vatandaşlarının Putin’e yönelik isyan ve yakarış videolarını kurgulayan film, çağdaş Rusya’nın öfkeli, komik ve sarsıcı bir tezahürü adeta. Prömiyerini Berlin Film Festivali’nin Panorama Belgesel bölümünde yapan filmin yönetmeni Andrey Gryazev, filmin ilhâm kaynaklarını ve Rusya’daki mevcut siyasi durumu anlattı.
Redmond Bacon – Directorsnotes.com
Film yapma fikri nereden geldi ve neden sadece YouTube videolarından oluşan bir film yapmaya karar verdiniz?
Son filmim olan “Yarın”ı (Zavtra) 2012’de tamamladım ve dünya prömiyeri Berlin’de gerçekleşti. Ancak sonraki projelerimde hep sorunlar yaşadım. Rus yapımcılar, bazı konuları açıkça konuşmamamı önerdiler, diğer projelerde resmi izin alamadık veya crowdfunding ile yeterli para toplayamadık. Bir dönem, “Leviathan” filminin senaristi Oleg Negin ile birlikte yazdığımız bir senaryo vardı ve 5 ülke ile büyük bir ortak yapım çalışması yaptık, ancak bir Rus yatırımcı bulamadık.
Bir noktada, evrensel ve basit bir ifade biçimi bulmak istedim. Sanki biri, çağdaş sanat sergisini ziyaret ettikten sonra “Bu kadar kolay, ben de yapabilirim” demiş gibi hissettim. Ve bu konu hep havada asılıydı. Moskova Belediye Meclisi’nin anlamsız yaz seçimleri nedeniyle bu proje yeniden gündeme geldi. Muhalefet temsilcileri aday olamadığında, insanlar taleplerini doğrudan Putin’e iletmek için sokaklara çıktılar. Bu olaylar birleştirici bir tema oluşturdu ve ben de bu insanların motivasyonunu anlamak istedim. Basit bir form oluşturmak istediğimden, kendimi yönetmen olarak çıkarmam gerekiyordu. YouTube kanallarına yönelerek Putin’e yöneltilmiş video mesajları aramaya başladım.
“Dürüst mesajlar ile TV kanallarında yayınlanan senaryolu kayıtlar arasındaki farkları görmeye başladım.”
Bütün bu videoları nasıl buldunuz ve arama süreci nasıl işliyor?
Basit bir arama sorgusuyla başladım: “Putin’e video mesajı”. Birkaç gün sonra liste sonuna geldim ve YouTube’da bu tür başka videoların olmadığı sonucuna vardım. Bu yüzden “President” kelimesinin baş harfini büyük harfle yazdım ve yüzlerce yeni video çıktı. Arama sorgusundaki bir nokta bile önemli olabilir. Gerçekten dürüst mesajlar ile TV kanallarında yayınlanan senaryolu kayıtlar arasındaki farkları görmeye başladım.
Kaç tane video kullandınız ve kullanılmayanlar ne oldu?
Oldukça uzun bir süreçti. Birkaç ay sürdü. Tam olarak ne kadar görüntü olduğunu söylemek zor, ancak canlı kayıtların süresi yaklaşık 80-90 saat civarındaydı. Bazı videolar bir dakikadan kısa sürerken, diğerleri 10-20 dakika kadar uzun olabiliyordu. Sonunda elimde binlerce mesaj vardı. İlk montaj üç saat sürdü. Heyecan vericiydi, ancak bir dönme dolapta aynı noktada durmak gibi hissettirdi. İlginçti ama hiçbir yere gitmiyordu. Son versiyonda yaklaşık 130-140 hesap videosu bulunuyor.
Kredilerde yazar, editör ve yapımcı olarak sizin adınız yazıyor. Bunun sizin kişisel bir projeniz olduğunu söyleyebilir misiniz?
Filmi, Rusya’daki otoriteler tarafından “yapılmış” bir materyal olarak nitelendirebiliriz. Bunu aslında Rusya vatandaşları çekti. Ben sadece onu güzel bir ambalajda paketledim ve mesajları sinema dilinde tercüme ederek çevirdim. Her videonun adını, YouTube’da yüklendiği tarihi ve görüntülenme sayısını mutlaka veriyorum. Bu, bu insanlara bir saygıdır. Onlar olmadan, bu film olmazdı. Tüm videoların %90’ı, herhangi bir kişinin bu videoyu görür görmez herkese iletebileceği ve herhangi bir şekilde dağıtabileceği bir mesaj içeriyordu.
Neden filminiz LGBT perspektiflerini içermiyor?
Bu konular, başkanlık mesajlarında yer almadı. LGBT topluluğu uzun zamandır korkutuldu, parçalandı ve internetten silindiği için herhangi bir kamusal alana girmekten korkuyor. Örgütlü bir topluluk, medya alanında mevcut değil. Eskiden dedikleri gibi: “SSCB’de seks yok!”
“’Güçlü bir devlet inşa ediyoruz’ sloganı, yetkililerin zayıf insanlara ihtiyacı olmadığını söylüyor.”
Filmin yapımı sırasında duygusal değişiklikler yaşadın mı? Rusya’daki yapısal sorunlara yönelik görüşlerinde bir değişiklik oldu mu? Şimdi daha kötü hissediyor musun yoksa filmi tamamladıktan sonra yeni bir umut duygusu mu oluştu?
Bu konuya başladığımda, iktidar yapısının görevlerini ve yetkililerin halka hitap etmek için kullandığı dilin yapısını iyi biliyordum. Yetkililer uzun zamandır şeyleri doğru adıyla çağırıyorlar. “Güçlü bir devlet inşa ediyoruz” sloganı, yetkililerin zayıf insanlara ihtiyacı olmadığını söylüyor mesela. Bir tür doğal seçilim. En güçlü olanlar hayatta kalır ve sadece en güçlüler güçlü bir devlet kavramına dahil edilir, diyor. Biz zaten 90’larda olan veya 2000’den 2020’ye kadar geçen süredekinden farklı bir ülkede yaşıyoruz.
Platonov’un romanındaki SSCB / Rusya’nın özü hakkındaki fikirlerine katılıyor musunuz? Yoksa Rusya’nın geleceğini daha olumlu bir şekilde mi görüyorsunuz?
Sadece katılmakla kalmayıp, sempati de duyuyorum. Daha parlak bir geleceğe inandıkça, onun altında daha derin bir çukur kazıyoruz. Biz bu çukurun dibindeyiz. Ufuk bizden uzaklaşıyor ve artık ona ulaşmak mümkün değil.
Son olarak, Rusya’daki bağımsız belgesel filmlerin geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Rusya’da bağımsız sinema sadece Batılı ülkelerle ortak yapım sayesinde varlığını sürürüyor. Ancak bu trend değişebilir. Bana göre gelecek farklı olacak -özellikle filmlerin yaratılış hızı, çünkü zamanımızdaki dokular hızla değişiyor ve yok oluyor. Bağımsız gazeteciliğin neredeyse olmadığı bir ülkede, belgesel filmler bu boşluğu doldurmalı, burada ve şimdi yaşamı kaydetmeli ve yansıtmalı. Bu, gelişmesinin ana koşulu. Konuların benzersizliği ve sorunlara bakış açısı. Bu bizim avantajımız ve dünyadaki en büyük farkımızdır.
11 Haziran’da “Aşk, İsyan, Özgürlük” kapsamında gösterilecek “Çukur” için bilet bilgisine buradaki linkten ulaşabilirsiniz.
*Bu söyleşi Mart 2020’de Directorsnotes.com‘da yayınlanmıştır.
