World Climate Change Conference’da ya da bir tür oyun simülasyonunda yer aldığınızda her şeyin ötesinde ne kadar az şeyi değiştirebileceğinizi, direnmenin nasıl imkânsız olduğunu ve ne kadar çabuk bir şekilde resmi politikaların sonuçlarını sadece kopyaladığınızı fark etmiyor musunuz?

Emin değilim. Ağırlıklı olarak kurumlara karşı değil de onların içinde çalıştığımız elbette doğru. Tiyatronun yörüngesinde dönmek yerine başka türlü sahip olamayacağımız ya da mümkün olmayacak deneyimler yaratmak ve düşüncelere sahip olmak için onun imkânlarını kullandığımızda bile bu durum geçerliliğini koruyor. Daima tiyatronun dışındaki şeyler hakkında alternatif görüşler üzerinde çalışıyoruz. Yine de bunlar tiyatronun dışındaki politik sistemden ziyade tiyatro sisteminin içerisindeki alternatifler ve genel algılar oluyorlar.

Alternatiflerin olmadığına yönelik inanç şu andaki statükoyu oluşturur. Alternatiflerin ve hayal gücünün mümkün olup olmadığını araştırmak daha ilginç, belki de daha önemli değil mi? Brian Eno yakınlarda bir slogan yarattı; ‘Yemek yapmaya başla – tarif arkasından gelecektir’. Bu sloganı biz aşırıp Impulse Theatre Festival 2016 için ana motifimiz olarak kullandık.

Elbette. Ama iyi bir örneğiniz var mı?

Rolleri değiştirelim ve politikadan bir örnek kullanalım: Antanas Mockus, 1990’ların ortasında o zamanlar dünyanın en tehlikeli şehirlerinden birisi olarak gösterilen Kolombiya Bogota’nın belediye başkanıydı. Halkın sosyal sorumluluk duygusunu arttırmak istedi ve oyun, sembolik eylemler ve sahnelenmiş olaylara dayalı bir tür kentsel öz eğitim olan ‘kent kültürü” kavramını ortaya attı. Sürekli şunu söylüyordu: “Ne zaman bir açmaza girsem, bir sanatçı ne yaparsa onu yaparım’. Ona göre bu gündelik olayları bağlamlarından koparıp kavranabilir hale getirmek anlamı taşıyordu.

 Aynı zamanda bir içsel özgürlük duygusu ve olayları karmaşıklığı içerisinde belirli bir mesafeden görme ve böylece değiştirebilme yetisi yarattı. Silahları oyuncaklarla değiştirdi çünkü çocukların bu durumda anne babaları üzerinde yeterince baskı yapacaklarına inanıyordu. Bir yandan bir belediye başkanı olarak kendisine atfedilen gücüyle dalga geçmek, diğer yandan bir demokraside herkesin yönetici olabileceğini ve gücün paylaşılması gerektiğini göstermek için bir ‘Süper Vatandaş’ kostümü giyerek halkın önüne çıktı. Şiddete karşı olduğunu gösterecek ve aslında hayatını tehlikeye atacak şekilde kurşungeçirmez yeleğine kalp şeklinde bir delik açtı. Şehrin en dışlanmış, harap semtlerinde güvene dayalı bir sistemle ödünç kitap alabileceğiniz kütüphaneler kurdu. Şiddet ve cinayet konusuna dikkat çekebilmek için açık mezarlarda performanslar organize etti. Yolsuz trafik polislerini görevden aldı ve yerlerine dört yüz pantomim (taklit) sanatçısı yerleştirdi çünkü Kolombiyalıların para cezasından daha çok gülünç duruma düşmekten korktuklarına inanıyordu.

Şaşırtıcı olansa gerçekten oldukça başarılı olmasıydı. Üç yıl içerisinde su kullanımı %40, trafik kazaları %50, cinayetler %70 oranında azaldı. Yaklaşık 60.000 vatandaş gönüllü olarak %10 daha fazla vergi verdi. Mim sanatçıları, kesik kalpler ve açık mezar performansları; estetik söylem standartlarımıza göre tüm bunları iyi sanatsal örnekler olarak değerlendirmemiz gerekir. Ama sanat hangi sıklıkla bu denli doğrudan etki yapar?

Berlin Bienalinde kendisini, politikacı olduğu dönemi anlatırken dinledim ve çok etkilendim.

Uzun vadeli yapılar ve altyapılar oluşturmak konusunda çok iyi değildi. Ama başardığı şey politik hayal gücü potansiyelini ortaya çıkartmak ve göstermekti; yani insanların bir şeyleri değiştirmenin gerçekten mümkün olduğuna inandırmaktı. Böylelikle ilk olarak kentsel bir sosyal bilinç yarattı. Daha sonra halefi gerekli altyapıları yarattı. Belki de Syriza için asıl problem de her ikisini de aynı anda yapmaları gerekmesiydi. ‘Düşünce tarzlarını değiştirebilirsek fark yaratabiliriz’ denilebilir. Ancak eş zamanlı olarak altyapı dönüşümlerini de gerçekleştirmelisiniz. Burada bir çelişki var. Öte yandan sembolik eylemlere de ihtiyacınız var…

Birkaç yıl önce Şansölye Merkel ve bir grup politikacı Alman Federal Anayasa Mahkemesinin kuruluş yıldönümü vesilesiyle 100 Prozent Karlsruhe (Yüzde yüz Karlsruhe)’yi izlediler. Yakın zaman önce hükümet bizimle irtibata geçti ve bize Almanya Şansölyesi ve İngiltere Başbakanının Avrupa gençliği ile karşılaşmasını nasıl yapılandıracağımızı sordular. Çok enteresan bir soruydu: İngiltere Başbakanı ve Alman Şansölyesi Avrupa gençliği ile nasıl ‘karşılaşabilirdi’? Buna ‘Avrupa gençliğini’ bizim tanımlamamıza izin verilecek mi? şeklinde bir soru ile cevap verdik. Buna izin verilmedi; seçme süreci nispeten seçkinci olacak gibi gözüküyordu. Üstelik her şeyde son sözü daima politikacıların söyleyeceği aşikârdı ve biz bunu baştan kabul etme pozisyonunda olacaktık. İş yürümedi. Öyleyse farklı ne yapabiliriz? Eğer Mockus gibi sanatsal simgeleri siyasete taşıyacak olsam bunu anlarım. Ama o bir politikacı. Eğer siyasi sorunları sanata taşıyacak olsam bunu da anlarım. Ama aslında sanatla yapacağınız şeyin somut politika alanında hâlâ bir uygulaması olan bir laboratuvar olacağı özgür alanlar yaratmanın belirli şeyleri açık seçik söylemekten daha önemsiz olduğu gerçeğinden söz ediyoruz.

… Evet, Onlara ‘Sayın Şansölye ve Sayın Başbakan, eğer bu konuda ciddiyseniz, bizim vizyonumuz bu!’ demiş olsaydınız ne olurdu?

Bunu söyledik. Yapamadılar. Onlara taviz vermek istemedik. Ortaklarımıza karşı sorumlu davranmayı tercih ediyoruz, bu sebepten dolayı sınırlarımız var.

Ama temel olarak zaten tiyatro daima bu olmuştur: Dionisos Tiyatrosu da toplumun nasıl işleyebileceği ya da işlemesi gerektiğine dair bir fikirdi. Özgürleştirici duruşu ve öz yansıtma düşüncesi ile burjuva tiyatrosu da böyle bir fikirdir. Bu noktada tiyatronun gerçekten de kamusal bir alan olabileceği çağdaş form nedir sorusu ortaya çıkıyor.

‘Normal vatandaşların’ Bundestag’da eş zamanlı olarak bir tartışmayı canlandırdıkları Deutchland 2 (Almanya 2)’den¹² bu yana yaptığınız işlerde politik olan dâhil farklı temsil biçimleri yinelenerek yüzeye çıkıyor. İstatistiki temsil fikriyle 100 Prozent (Yüzde yüz), sonrasında World Climate Change Conference… Bu noktada yeni temsil biçimlerinin sadece gösterilmesinden ve belki anlaşılmasından uzaklaşıp oyuna dayalı bir şekilde test edilmesine, geliştirilmesine ve savunulmasına doğru yönelmenin bir sonraki mantıklı adım olup olmadığı sorusu ortaya çıkıyor. Şu anda Avrupa’da büyük ölçüde eksik olan şey bu ve sizin tiyatronuz da buna çok özel bir biçimde katkıda bulunabilir.

Doğru, bunlar önemli sorular. Home Visit Europe’da Avrupa’yı nasıl oynayabiliriz sorusunu takip ederek bir dizi şey denedik. Oyun simülasyonlarıyla ve Avrokratlar (AB bürokratları), lobiciler, AB parlamenterleri, stajyerler ve benzeri kimlikler kullanarak rol yapma oyunlarıyla denemeler yaptık. Kendimizi politik mekanizmalara o denli kaptırdık ki sonunda hali hazırda zamanının ötesinde şeklinde tanımlanmış olan şu anki durumumuza “yıldırım geçişi’ yaptık. On beş katılımcı (izleyici) bir başka izleyicinin evinde otururlar ve her şeyden önce onlara kendi haklarında konuşma ve artan bir istekle amacı o anda fırında pişmekte olan ve ağızlarının suyunu akıtan turtadan kimin en büyük parçayı alacağını belirlemek olan bir oyuna dâhil olma fırsatı veren bir sorular kataloğu aracılığıyla oyunu oynarlar. Aynı anda işbirliği ve rekabet söz konusudur. Oyun bir laboratuvarın daha taktiksel ve kapalı olan masaüstü bir modeli haline geldi. İnsanlar oyundan Avrupa hakkında farklı düşüncelerle mi ayrıldılar? Bence evet.