Senaryolaştırılmış Gerçeklik

Her ne kadar Helgard Haug ve Daniel Wetzel’e  Kapital için verilen 2007 Mülheimer Dramatikerpreis ödülü bazı yazar grupları için bir şok olsa da ödül hatalı bir şekilde verilmemiştir. Rimini Protokoll işinin izlenmesi ilk olarak uzmanların izlenmesi olsa da, aslında sadece karakter olan bu karakterlerin algılanan hakikiliği sadece oyuncuların kendilerinin fiziksel olarak yarattıkları bir şey değil aynı zamanda dramaturjinin sonucu, bir yapımın neticesi ve spontane biçimde ortaya çıkmamış olan bir metnin çıktısıdır ve sadece insanların ağzından dökülen sözlerden ibaret değildir. Bu noktada insanlar nadiren konuyu olduğu gibi aktarırlar ve metin de Midnight Special Agency eserinde olduğu gibi nadiren doğaçlama sonucu ortaya çıkar. Bundan ziyade kullanılan metinler Haug/Kaegi/Wetzel’in özel bir metin türüne yol açan belirli teatral işleridir. Gerçekliğin senaryolaştırılması gerekir.

Rimini Protokoll’ün de yaptığı şey budur: isminden de anlaşıldığı gibi temel olarak bülten (Protokol) ve günlük yazımı tekniklerini kullanırlar. Kreuztworträtsel Boxenstopp eserinde Falke Hanım yükseltilmiş bir sandalyede oturmuş ve metni sarılı olduğu büyük bir kağıt topundan açarak ortaya çıkartmıştır; sahte Formula 1 yarışının kayıtları da galaya kadar olan olayların kronolojik tarihidir. Yarış hikayesi provalardaki deneyimlerle, eserin yaratılışı ve her ne kadar nispeten daha az da olsa, kadınların hikayeleri ile harmanlanmıştır. Bu özel yapı gelecekte nadiren bu kadar açık bir şekilde gösterilmiş olsa bile bülten mantığı Rimini’nin neredeyse tüm metinlerinde kendisini gösterir.

Sahnede herhangi bir şekilde konuşmanın nasıl hala mümkün olduğuna, birisi konuştuğunda bu kişinin kim olacağına ve bu konuşmanın anlatımlı, psikolojik ve diyalog temelli dramanın geniş kapsamlı alanının dışında hangi biçimde var olabileceğine yönelik sorular 1980’lerden beri deneysel ve kavramsal olmayan tiyatronun merkezinde yer almıştır. Rimini bu sorulara kendi cevaplarını bulmuştur. Bültenin, katı şekilde resmileştirilmiş veya ritüelleştirilmiş dile ilişkin avangart tiyatro geleneğine atıfta bulunarak şakacı bir şekilde dönüştürülmüş olan biçimi (örneğin listeler, soru ve cevap oyunları, veya özet tasvirler ve tezler) çok çeşitli anlatım katmanlarını, uydurulmuş veya gerçek bir kronoloji dahilinde düzenleme fırsatını sunar. Asıl prova süreci, katılımcıların biyolojik materyalleri ile daha geniş plandaki kapsayıcı kurgusal veya gerçeklere dayanan anlatım birbirlerine dolanır. Bu ise kişinin yakın çekim, ayrıntılı anekdotlar ve geniş açılı çekim büyük resmi oluşturan kavramlar arasında kolaylıkla geçiş yapabileceği mikro-makro bir yapı yaratır: Boxenstopp eserinde bu durum araba yarışının hızına tezat olan yaşlılığın yavaşlığı ile kendini gösterir. Shooting Bourbaki çocukların bilgisayar oyunlarındaki şiddeti silahla ateş etme ile ilgili daha geniş kapsamlı sorunlara bağlamıştır. Mnemopark demiryolu hayranlarının koleksiyon ve inşa tutkusunun hafıza sorunları haline gelmesine izin vermiştir. Blaiberg başarılı bir kalp naklini ikizlenmiş bir okuldaki romantizm ile yan yana sunmuştur. Wallenstein eski politikacıları, Vietnam gazilerini, astrologları ve çöpçatanları Schiller’in temalarına göre kategorize etmiştir.

Çoğu zaman böylesine katı zıtlıkların sonucunda ortaya çıkan kırıklar seyirciler için yeni ilişkilendirmeler yapma fırsatını sunar. Sanatsal yaratım ile kalıcı fakat çoğu zaman ayrı olarak ilgilenmek sahnede olan olaylarla düşünce ürünü olmayan bir şekilde özdeşleşmeyi mümkün kılmayacak bir şeffaflık yaratır.

Bülten bir monologdur ve kullanılan çok sayıda sese rağmen Rimini tarafından kullanılan genel biçim de budur. Bu monologlar bildirim amacıyla tasarlanır ve doğrudan seyirciye yöneltilir. Brecht’in pedagojik oyunlarına benzer olarak, uzmanların yüzü bize dönüktür ve diyalogların, aleni bir biçimde konuşmaları canlandırmak, doğaçlama yapıyormuş gibi görünmek ve psikolojik empati veya en azından işlevsel diyalektik sisteme bir inanç oluşturmak için gerçekleştirildiği rol yapma temelli tiyatrodaki temsil sorunlarından ustalıkla kaçınırlar. Rimini’nin (gerçekten de kendileri ile konuşulduğunu hisseden ve seyirci rolü oynamak zorunda kalmayan) seyirciyle olan konuşmaları her ne kadar tek taraflı da olsa hakiki eşler arasında bir sohbet havası yaratır. Sözlerinin doğaçlama havası vermiyor oluşu, bunun yerine kulağa iyi eğitilmemiş konuşmacılar tarafından yapılan bir şekilde belirsiz sunumlar gibi gelmesi çelişkili bir biçimde daha dürüst görünmelerini sağlar. Brecht’in seyircinin kendisini sahnedeki içerik ile özdeşleştirmesini engellemek için tasarlanmış yabancılaştırma etkisi uzun süredir sözde bir hakikilik garantisi olarak görülmüş ve ilk defa yarı belgesel oyunlar ve televizyondaki yapmacık sohbet programlarında ortaya çıkmamış olan monoton konuşma da otomatik olarak “hakiki insanların” bir özelliği olarak kabul edilir.

Son yıllarda farklı karakterlerin algılarının temsili olarak yüz yüze görüşmeler, diyalog benzeri anlar Rimini’nin işlerinde görünmeye başlamıştır. Buna ek olarak bugünlerde sahnede olanlar arasındaki anlaşmazlıklar da belli bir ölçüte kadar mümkündür. Boxenstopp eserinde “diğer” grubun, diğer bir deyişle araba yarışçılarının, tek temsilcisi resme uyum sağlayamadığı için prova sürecinde oyundan çıkartılmıştır. Kapital veya Wallenstein eserlerinde olduğu gibi farklı yaklaşımlar ve farklı oyuncu konfigürasyonları daha geniş bir algı ve iç çelişki yelpazesini beraberlerinde getirmiştir. Bu diyalog anlarının (normal şartlar altında birbirleri ile cümleler halinde konuşan veya birbirlerine aşağılayıcı şekilde bakan iki veya üç kişiden oluşur) suniliği açık bir şekilde gösterilmektedir ve bunların açık bir şekilde görünür olmasını sağlayan da sadece uzmanların sahne becerisinin olmayışı değildir. Farklı görüşler, duruşlar ve aynı zamanda çatışmalar görünür hale getirilir ve görünür halde korunur. Çocuklar tarafından oynanan (The Visit’in okul yapımları için popüler bir eser olduğunu gösterecek şekilde) Uraufführung eserinde bir sahne kelimenin tam anlamıyla geleneksel olarak sunulan bir tiyatro eseri biçimini alır: “Bizim bu tiyatro biçimini ciddiye alıyormuş gibi görünme riskimiz vardır. Ancak neredeyse hiçbir zaman dramatik diyalogları sahneye taşımamamızdan dolayı bizim için bu sadece eğlenceden ibarettir.” (Wetzel)

Rimini’nin metinleri bir soru sorma ve dinleme süreci aracılığıyla var olur. Provalardan önce ve provalar esnasında, duyulmuş olan bu materyal, performans sanatçısının gerçekliği ile tekrar tekrar bağdaştırılması gereken bir biçime dönüştürülür. Uzmanlar kendi metinleri olarak başlayıp daha sonra onlardan alınıp, rafine edilip tekrar onlara verilen metinleri okurken sesleri kulağa nasıl gelmektedir ve metin hangi hisleri doğurmaktadır? Metin hem istekli oldukları hem de söylemeyi becerebildikleri şeyler ile bağdaştırılmıştır. Uzmanlar hangi tip ifade biçimlerine direnç göstermektedir? Hangi gramer yapıları kulağa doğru gibi gelmemektedir? Hangi içerik parçalarını ısrarla değiştirmektedirler?

Uzmanlar bu sürecin kurallarını oldukça hızla öğrenme ve söyledikleri şeylerin metne nasıl dahil edildiğini ve nasıl dönüştüğünü fark etme eğilimindedirler. Daha önce söylenmiş şeylerin inkar edilmesi sıra dışı bir durum değildir, “Bu ‘Ben onu öyle söylememiştim’ ifadesi çoğu zaman doğru değildir. Ancak bir kez söylendiğinde, eser bağlamında ne anlama geleceğini tahmin edemediklerinden dolayı, özellikle de başlangıçta, çoğu zaman rahatsız edicidir.” (Wetzel)

Bu yüzden metnin oluşturulması çoğu zaman daha sonrasında belirgin tepkilere yol açabilecek bir müzakere sürecidir. Kapital eserindeki Marx-uzmanı Thomas Kuczynski gibi bir uzman yapımdan bağımsızlığını doğrulamak ve kendileri ile rolleri arasında bir ayrım yapmak amacıyla doğru kelimeyi (bu örnekte “kullanım-değeri”) yanlış olduğunu bile bile daha yaygın ancak aslen yanlış olan bir kelime (yani: “değer”) ile değiştirebilir. Bazen Rimini performanslarının yaratım süreci aile dizilimi terapisi ile bazı benzerlikler gösterir.

Zaman İçinde Karakterler

Giessen prova sahnesi on yıl önce kümes hayvancılığı ile uğraşan Heller Bey’in belki de tek sahne performansına ev sahipliği etmiştir. Kreuztworträtsel Boxenstopp eserindeki etkileyici bulvar divası Martha Marbo geçen süre zarfında vefat etmiştir. Shooting Bourbaki eserindeki çocuklar büyümüştür. Amatör pilot Peter Kirschen’in yolcu uçaklarını uçurmasına hala izin verilmemektedir, eski belediye başkanı adayı Sven-Joachim Otto aşağılandığı şehri terk etmiştir ve Brezilyalı polis memurlarından bir tanesi yargılanmaktadır.

Rimini Protokoll’ün enstantane resimleri anı sadece kısa bir süre yakalayabilir; yapım ile birlikte gözden kaybolurlar. Şimdiki zamana odaklanır ve gelecek için bir şey biriktirmezler. Bir anlar müzesi bizim zamanımızdan karakterler bir süre için bir araya getirir, onları bazen bilgi alanlarına, bazen ise işlerine, yaşlarına, kaderlerine göre düzenler ve sonra onları tekrar ayırır.

Rimini Protokoll tiyatrosunun başarısının asli unsurlarından bir tanesi ne nihayetinde mevcut ya da yeni yaratılmış dramatik karakterlerden oluşan bir yönetilebilir kaynağa ne de diğer bağımsız tiyatrocuların bel bağlamak zorunda olduğu aynı yaş grubundaki performans sanatçılarına bağlı olmayışıdır. Nadiren gördüğünüz veya asla görmediğiniz şeyleri size gösterir. Realite TV ve sohbet programlarına zıt olarak kişileri (hakiki veya suni) kriz durumlarındayken sunmaz, bunun aksine onları sakin ve dengelilerken gösterir. Ayrıca sahnedeyken hakikiliklerinin sadece bir rol olduğu gerçeğini de saklamaya çalışmaz. Bu rol onların hayatlarının rolü olsa bile.