KARINCALAR VE İNSANLAR

Fotoğraf: ©RiminiProtokoll

Ungunstraum’un gözden kaybolan performans sanatçıları sahnede gerçekleştirmek için özel talimatlar verilecek yedekler gerektirmiştir. Bu yüzden 1995 yılındaki 2nd Stage (2. Sahne) eseri gibi erken bir dönemde ilk uzmanlar sahneye çıkmıştır: bir kez daha bir sürü ekipman ve buzlu cam pencerelerden oluşan enstalasyonun sağında ve solunda eserin sonuna doğru bas sesleriyle mumlar söndürülüp tekrar yakılacağından dolayı mevcudiyetleri sağlık ve güvenlik gerekçeleriyle aslında gerekli (bu yüzden de bir anlamda altyapıya ait) iki itfaiyeci oturmaktadır. Haug, Droß ve Wetzel onları bu görevi gerçekleştirecek yangın uzmanları olduklarına inandırmışlardır.

Sahnede talimatların (makinelerin kapatılması, yansıtılan resimlerin değiştirilmesi, buğulanmanın üzerine yazıların yazılması, bir ekipmandan diğerine geçilmesi, bir plağın durdurulması, geriye döndürülmesi ve bırakılması) harfi harfine izlenmesi de çok açık bir şekilde performans sanatı ve kavramsal sanattan etkilenmiştir. Bununla birlikte bu ifadeden bu edimlerin hiçbir koşul altında performans sanatının ve kavramsal sanatın aura yaratma tuzağına düştükleri anlaşılmamalıdır. Ungunstraum aleni eylemlerden ziyade dolaylı ve işlevsel olan eylemler hakkındadır ve kesinlikle gerçekliğe sembolizm yüklemek ile ilgili değildir. Ufak işler için bile deneyimli profesyonellerin kullanılması “yüzlerinde bu hevesli Giessen ifadesini taşımaktan ziyade sadece yapabilecekleri şeyleri yapmaktan memnun olmalarından” (Wetzel) dolayı iyi bir çözüm olmuştur.

1996 yılımda Stage: Alibis bütün bir koroyu küçük Rauischholzhausen kalesine getirmiştir. 1998 yılındaki Bei voieviel Luxschalten Wurst und Kraus das Licht ein? (Wurst ve Kraus ışığı hangi parlaklık derecesinde açıyor?) eseri (belki de) Wurst (ki Wetzel adı altında sahneye çıkmıştır) adında bir mühendisin Frankfurt elektrik dağıtım merkezinde bir önceki akşam yaptığı çalışmasını göstermektedir ve izleyiciler onun (belki de) son kez şehrin ışıklarını yakmasını seyretmişlerdir. Bir düğmeye basmış ve Frankfurt gecenin içinde parlamaya başlamıştır.

Tiyatro sistemine karşı bazen şakacı bazen de ciddi bir şekilde gerçekleştirilmesi denenen radikal müdahalelerin çoğu, sadece performans sanatı teorisi ile felsefi veya sanatsal spekülasyonların değil bunun yanı sıra elde olanla çalışmak anlamında pragmatizmin sonucudur. İlk monitörler ve daha sonrasında da ilk video projektörü satın alınınca monitörler ve sonrasında projektör (ve ondan sonra da yeni ses departmanından ses kayıtları) kilit unsurlar olarak kullanılmaya başlanmıştır. Seyircinizin tamamını sadece her şeyi bilmekle kalmayıp bir de her yapımı analitik olarak izleyen öğrenci arkadaşlarınızdan oluşturması durumunda neden yapımı kendi materyallerini inceleyen bir analize dönüştürmeyesiniz ki? Eğer elinizde sizden başka oyuncunuz yoksa olağan oyuncuların dağarcığında olmayan (Rene Pollesch’in Enstitüye düzenli olarak misafir öğretmen olarak gelen John Jesurun’dan ilham alarak kullandığı hızlı konuşma ve çığlıklarda olduğu gibi) ifade biçimlerini kullanmaya veya kendi teknik yetersizliklerinizi etkin biçimde (She She Pop ve Showcase Beat Le Mot’ta olduğu gibi) performansınızın merkezine yerleştirmeye, Ungunstraum’da olduğu gibi kendinizi performansın dışına çıkarmaya ve hatta komşularınızı hakiki insanlar olarak sahneye koyduğunuzda neler olacağını görmeye çalışırsınız. Ungunstraum bunları işlerinin merkezine henüz koymamışken ve karmaşık deneysel tasarımlarını uygulamayla meşrulaştırırken, Bernd Ernst ve Stefan Kaegi işin kendisi ile ilgilenmiş ve bakış açısını engelleyebilecek her şeyi eserin dışında bırakmıştır. 2000 yılında Hamburg’da sahnelenen Kongress der Schvoarzfahrer (Beleşçiler Konsferansı) eserinde bir dilenciden, bir NLP-Yöneticisine, oradan da bir endosimbiyoti teorisyenine uzanan geniş bir yelpazeden bir araya gelmiş altmış tane uzman parazit sistemler hakkında bilgilerini sunmuştur. İnsan uzmanların yanı sıra Hygiene Heute anlatının, psikolojinin ve sahne becerisinin tamamen olmayışı anlamında ideal olmalarından dolayı hayvanları tekrar tekrar sahneye çıkartmıştır. 2001 yılında Tanzquartier Wien dans merkezinde, Europa tanzt (Avrupa dans ediyor) eserinde yetmiş adet gine domuzu kullanılarak Viyana Kongresi canlandırılmış bir sonraki sene ise Mannheim’daki Staat, Ein Terrarium (Devlet, Bir Teraryum) enstalasyonunun yapımında bin tane karınca kullanılmıştır. “Gerçekten de güvenebileceğimiz oyuncunun provaya ihtiyacı olmayan oyuncu olduğunu anladık” (Kaegi). Hikayeleri canlandırmasalar da hikayeler hayvanlar üzerine yansıtılabilmiştir. Ek olarak hayvanlar ile ilgili yapılan tartışmalar insanlarla ilgili bir tartışmada kullanılan metaforları ve dili yansıtmıştır.

 

Fotoğraf: ©RiminiProtokoll

Bu şekilde, Hygiene Heute ve Ungunstraum birbirlerine yaklaşsa da aslında örtüşmemiştir veya aralarında işbirliğine yönelik büyük bir ilgi de ortaya çıkmamıştır. Helgard Haug uzun yıllar önce öğrenciliğe son vermiş ve 1997 yılından beri Berlin’de kendi sanatsal, öncelikle görsel, projelerinde çalışmış, geçimini ise bir tiyatro yayıncısında redaktör olarak çalışarak kazanmıştır. Marcus Droß 1998 yılında Diploma sınavlarından sonra Giessen’den ayrılmıştır. 1999 yılında, Daniel Wetzel ve Stefan Kaegi Enstitü’nün ses stüdyosunda geçirdikleri uzun bir gece boyunca daha önceden neredeyse hiç bilmedikleri işlerini birbirlerine takdim ettiğinde Ungunstraum defteri çoktan kapanmıştır. Önceki işlerinin listelerinden daha da önemlisi, mevcut bağlantıları, paylaşılan fikirleri ve her şeyin ötesinde her ikisinin de paralel çizgilerde geliştirmiş olduğu hakiki bir proje olmuştur. Haug ve Wetzel gibi Kaegi de Frankfurter Künstlerhaus Mousonturm binasının yanındaki yaşlılar yurdunu kullanan bir proje planlamıştır. Plateaux festivaline başvurduktan kısa bir süre sonra, gelişen sanatçılar için yeni kurulmuş bir platform kabul edilmiş ve bu kadroyla ilk yapımları olan Kreuztworträtsel Boxenstopp (Kare Bulmaca Molası) üzerindeki çalışmaları başlamıştır. Eser galasını 2000 yılının Kasım ayında Hygiene Heute kendi projeleri üzerinde çalışmaya devam ederken ve Haug ile Wetzel O-Ton Ü-Tek isimli radyo oyunu üzerinde beraber çalışırken yapmıştır.

Herforder Quittung (Herford Adisyonu)

Başlarda her biri az da olsa farklı estetik anlayışına ve ilgi alanlarına sahip (daha kesin olarak: kendi başına Kaegi, kendi başına Haug, Haug/Wetzel veya Ernst/Kaegi, Haug/Kaegi/Wetzel veya Ernst/Haug/Kaegi/Wetzel şeklinde) resmi olmayan yapılandırmalar ile çalışmışlardır. Ancak onlara duyulan profesyonel ilgi ve basının ilgisi arttıkça bu resmi olmayan düzenlemeye devam etmek zorlaşmıştır. 2002 yılına gelindiğinde çocuklarının bir isme ihtiyacı olduğu kesinleşmiştir. O zamanlar Theater der Welt festivalinin başında olan Matthias Lilienthal Bonn’da Deutschland 2 eserini sahneleyen gruptan bir isim bulmalarını ve bunu derhal yapmalarını istemiştir.

Bunun üzerine Haug ve Kaegi şans eseri karşılaştıkları bir bar şairini tutmuştur. Dört yönetmenin isimlerinin baş harflerinden oluşan şiirin kendisi bu konuda çok da yardımcı olmasa da şiir “Herforder Quittung” başlıklı bir bar adisyonu üzerine yazılmıştır.

Quittung (adisyon) kelimesinin bir şekilde kulağa çok kötü gelmesi ve hiç kimsenin Herford’un nerede olduğunu bilmemesi nedeniyle sonunda bu isim de reddedilse de izlenecek yol için bir yön göstermiştir. Quittung kelimesi belli bir kelime grubuna aittir ve bu tip kelimelerle bir yer isminin birleşimi, artık vakitlerinin kalmamasıyla birlikte, kulağa bir şekilde makul gelmiştir. En uygun görünen kelime ise Protokoll (protokol, bülten veya tutanak) kelimesi olmuştur. Sonra İtalya’daki Alman turistler ve Cenova’daki ayaklanmalarla az çok ilgili geceler boyu süren uzun tartışmalardan sonra Herford’un yerini Rimini almış ve Rimini Protokoll’ü ortaya çıkmıştır.

Fotoğraf: ©RiminiProtokoll

İsimlerini bulurken gösterdikleri sıradan pragmatizm grubun bugüne kadar kendisini anlama biçimini de göstermektedir. Aralarında arkadaşlığın ve işbirliğinin yarattığı neşenin yanı sıra ideolojik olmayan neredeyse pratik bir ilişki de vardır. İsim resmi bir niyet beyanı olmayan, bugün bile ayrı hesaplar tutan etkili bir iş ağını, bir şemsiye kuruluşu yansıtacak şekilde iletişimi kolaylaştıran bir markadır.

Rimini özel olarak belirlenmiş rollere sahip olmadan eşit yetkilere sahip bir ekip olarak hareket etmektedir ve bu anlamda hepsi (geleneksel yönetmen komutasındaki tiyatro hakkında hiçbir şey söylemeyecek şekilde) merkezi bir karaktere dayanan Living Theater, Wooster Group veya Forced Entertainment gibi tanınmış avangart gruplardan farklıdır. Her zaman farklı ilgilere ve becerilere sahip olmuşlardır ve hala da sahiptirler. Daniel Wetzel ses stüdyolarında ve bir DJ olarak çalışmaktadır, Helgard Haug mekanlarla ilgilenmektedir, Stefan Kaegi uzun süredir her şeyin ötesinde metin üretmekle ilgilenmiştir, Bernd Ernst ise her zaman bir hikaye, bir konu arayışında olmuştur. Yine de bu kadar açık sınırlarla ayrı olan ilgi alanlarına tutunmak asla beraber yaptıkları işin bir özelliği olmamıştır. Başlangıçta sözleşmelere yazılması için yönetmen, dramatolog, tasarımcı gibi kesin iş tanımları isteyen sanat yönetmenlerine bu durumu anlatmak, bu sıfatları programlara ve her şeyin ötesinde bütçelere sokmak zor olmuştur.

Bir kolektif olarak bu şekilde çalışmanın öğrenilmesi ve bu şekilde çalışmaya azimle devam edilmesi gerekmiştir. Rimini Protokoll’ün güçlü yanı yıllar içinde gelişen benzerliklerden ziyade her birinin farklı oldukları noktalardan meydana gelmiştir: “Hala birbirimizi bir ayrılık duygusuyla dinliyoruz. İlginç olan da bu zaten: başka projelerde başka düzenlemelerle çalışmak ve bunlar sayesinde değişmek. Her seferinde birbirimizi tekrar keşfetmek zorunda kalıyoruz” (Haug).

Uzun süreler boyunca aynı fikirde olmamaya ancak bu şekilde devam edilebilir. Konu tamamen yeni şeyler keşfetmek, kendinizi şaşırtmak, beraber fanteziler geliştirmek, kendinizi aşmaktan ibarettir. Senaryo bunlar ve itirazlar arasında gidip gelmekte ve provalardan önce ve sonra yeni çalışmalar tartışılmaktadır. Bilgi paylaşma süreci, hem yapımın hem de metnin güncellenmesi, provaların kendisinden daha uzun bir süre gerektirmektedir. Artakalan fikir ayrılıkları ve düşünceler ekip içerinde kalmalıdır. Uzmanlarla yapılacak çalışma başladığında tek ses olmak zorundadırlar ve normal şartlar altında provada sadece bir tanesinin bulunmasının nedeni de budur.

Yeni bir projenin başlangıcında çoğu zaman her biri farklı bir performans sanatçısıyla ayrı ayrı prova yapmışlardır. “Bununla birlikte her seferinde kendinizi yeniden keşfetmek ve gerçekten istediğinizin ne olduğunu kesinleştirmek esastır.” (Kaegi) Aynı fikirde olmamak her ne kadar tehlikeli olabilse de işbirliklerinin karşı koyması gereken yegane şey olan rutine yol açan mutabakat da bir o kadar tehlikelidir. “Elbette tüm o ortak deneyimler sebebiyle konular üzerinde hızla mutabık olmak için herkesin diline oturan sözler kullanmanız ve beraber tiyatro yaparken geliştirdiğiniz dili sahneye taşımanız nedeniyle rutin şeyler olur. Ancak rutin haline gelen bu şeyler tam olarak da bizim her zaman genişletmek ve dönüştürmek istediğimiz şeylerdir.” (Wetzel)

Yine de bu nispeten açık düzenlemeler dahilinde bile dört kişilik bir grup olarak çalışmak kolay olmamıştır. İkili ve hatta üçlü gruplar halinde çalıştıklarında ortak diller geliştirmişler, işler şaşırtıcı biçimde yolunda gitmiştir ancak Bernd Ernst her şeyin ötesinde uzun bir süre boyunca beraber çalışma olasılığı hakkındaki şüpheciliğini korumuştur. O ve Kaegi aslında sahneye iyi bir şekilde aktarılamayan garip ve fantastik fikirlerle bezenmiş kendilerine has vahşi ve sarhoş bir düşünme biçimi keşfetmişlerdir. “Durmadan ve maliyeti hakkında düşünmeden daha neler yapabileceğimiz konusunda sürekli çalışıyor olmamız bizi gerçekten de birleştirmişti.” (Kaegi) Uygulanabilirliği daha sonradan düşünmek konusunda Hygiene Heute’yi andırmışlardır; hayatın gerçekleri sebebiyle yarısında bırakılacak projeler tekrar tekrar başlatılmıştır. Bir keresinde bir apartman binasının bütün sakinlerini yatıya kalmaları için misafir kabul etmeye ikna etmeye, bir diğer sefer mesleği ile beraber bir patlayıcı uzmanını sunmaya çalışmışlar ve bir başka kez ise insanları Frankfurt yakınındaki Friedberg kasabasının merkezi boyunca yer altından geçirmeyi istemişlerdir… Hayal gücünün farklı yönlere doğru gitmesi ve grubun boyutunun ona uygun olmaması sebebiyle Bernd Ernst hiçbir zaman Rimini Protokoll’e o kadar da iyi uyum sağlayamamıştır. Hala Viyana’daki gine domuzu kongresi ile Mannheim’daki karınca devletini ve Münih’te “Kirchner” sesli turununun son bölümünü üretmek için Stefan Kaegi ile beraber çalışmaya devam ederken Viyana’daki dans merkezinde Physik eserinin yapımı esnasında yapımdan çekilmeden önce Deutschland 2 eserinden sonra gruptan ayrılmıştır.