Sessiz film dönemi  esnasında kadınların sinema  filmi   kamera operatörü  olarak   çalışıp çalışmadığı konusu ciddi anlamda düşünülmemiş gibi görünmektedir. Bu işi yapan çok az sayıda kişi dikkat çekmemeye çalışmış ve bunun bir sonucu olarak ticari endüstrideki birçok kişi kadın kamera operatörü diye bir şeyin hiç olmadığını düşünmüş olabilir. Endüstrideki en iyi bağlantılara sahip olan kadınlardan bir tanesinin bile aklına bir kadın kamera operatörü gelmemiştir. 1925 yılında kadınların katkıları hakkındaki görüşleri sorulduğunda güçlü baş yapımcı ve senarist June Mathis, aklına kadınların kesici veya başlık yazarı olarak çalıştıkları durumların geldiğini ancak henüz “bir kameranın krank kolunu çeviren” bir kadına rastlamadığını ifade etmiştir (664). Bununla birlikte sette yaşamaları çok muhtemel olan şüpheciliğe ve hatta düşmanlığa rağmen 35mm’lik ağır sinema filmi kamerasını kullanmış ve kültürel beklentilere rağmen yeni teknolojide uzmanlaşmış az sayıda kadın da vardır.

“Kameralı Kadınlar” Kadın Kamera Operatörleri Karşılaştırması

Kamera operatörü olan yapan kadınlara nadir olarak rastlanırken, “kameralı kadınlar” bir tanıtım trendi idi. Eğer 1916 yılında sessiz film oyuncusu Marie Doro, Charlie Chaplin’in hediyesi olan bir sinema filmi kamerasıyla, Blanche Sweet’in görüntülerini çekerse New York Dramatic Mirror gazetesi bu durumu bir haber olarak yayınlardı (22). Bununla birlikte “küçük” 16 mm kameraları kullanan kadınlar değil, sinema filmi setinde büyük 35 mm kameralarla çalışan kadınlar daha büyük bir haber niteliği taşıyordu. Yine de kamera ile birlikte fotoğrafları çekilen kadınların hepsi profesyonel kamera operatörleri değildi. Bunlardan bazıları oyuncu yönetmenler veya kadın yapımcılardı ve bu noktada fotoğraf kompozisyonu çok şey anlatmaktadır. Kadın oyuncu-yönetmenler veya yapımcılar, kameralar ile birlikte erkeklerle veya yalnız fotoğrafları çekildiğinde sinema filmi kameralarının yanında poz verirler. Bununla birlikte kadın kamera operatörleri ise sinema filmi kamerasının arkasında fotoğraflanırlar ve bu anlamda tamamen özgündürler. Kadının bu teknolojik cihaza yönelik tuhaf ve yeni ilişkisinde, bu dişil anormallik sinema filmi fotoğrafçılığının kendi şaşırtıcı tuhaflığına yönelik bir metafor haline gelir.

Diğer Profesyonel Kadın Kameramanlar

Bu hikayelerin en derini olan “The Only Camera Woman” (Tek Kadın Kameraman “Aranızdan kaç kişi kadın bir kameraman duymuşsunuzdur?” şeklinde başlamaktadır (59). Picture Play Magazine dergisi yazarının hikayeye bakış açısı, hikayenin 1916 yılındaki okuyucularına atfettiği kadının teknolojik becerileri hakkındaki yanlış varsayımları düzeltmeye çalışmaktır. Her ne kadar yazarın künyesi cinsiyet anlamında belirleyici olmayacak biçimde A.J. Dixon olarak belirtilmişse de, röportaj konusunda çekingen “Bayan Davison” hakkında yaptığı yorumların yanı sıra Astor Şirketi setindeki yönetmen Al Ray ile emektar kameraman Harry Fischbeck gibi erkeklere olan aşinalığından dolayı çağdaş okuyucular, yazarın erkek olduğunu varsayabilirler. Yazarın yaklaşımının bir kısmı kadınların beceriksizliğine yönelik beklentilerle dalga geçmek ve daha da iyisi durumu okuyuculara karşı kendi lehine çevirmektir. Yazar çekim görüntüsünün odağının kaymış olduğunu ve az ya da çok pozlanmış negatiflerden oluştuğunu hayal etmiştir. Sete gelmeden önce setteki iki adamdan, yazara kendi teknolojik bilgisini gösterme imkanı tanıyacak şekilde sorular arasında geçiş yaparak, kameraman kadının teknolojik becerisini öğrenmek istemektedir. Yazar “Peki Bayan Davison fotoğrafçılık hilelerinin tamamını biliyor mu?” diye sorar (61). Yazara kadının çift pozlamanın yanı sıra üçlü pozlama da yaptığı konusunda güvence verilir (61). Sonrasında Davison yazara “çevrilecek bir krank kolu olmadığı” için ustalaşması sinema filmi kamerasından daha kolay olmasından dolayı işe bir Graflax fotoğraf kamerası ile başladığını açıklar (62). Ancak poz değiştirilirken çevrilip durdurulan ve sonra diğer pozda tekrar çevrilip durdurulan ve kameranın yanında bulunan krank kolu ile üretilen tek krank hareketli animasyon tekniğini açıklayan Davison değil, profesyonel kameraman Fischbeck olur. Grace Davison’un yeterliliğini teyit etmeye devam eden kameraman Fischbeck hayran dergisinin yazarına, açıkladığı “tek krank hareketi” tekniği ile çekilmiş ve sonradan Davison’un kendi deneysel çekim görüntüsü olduğu anlaşılan Eastman Kodak film negatifinden oluşan bir film şeridi verir. Büyülenmiş yazar “pinpon topuna benzeyen küçük resimlerden” Davison’un bir ayna ve reflektör kullanarak siyah kadife bir planda kendi görüntüsünü çektiğini görür (64). Böylelikle “yeni ve şaşırtıcı” kadın kameraman, sinema filmlerinin “yeni ve şaşırtıcı” bir fenomenine ilişkin bir metaforu da beraberinde getirir (65).

Ek olarak kadın kameramanın dış görüntüsü de “şaşırtıcıdır”. 1916 yılının Ekim ayında Photoplay dergisi kareli bir şapka, çizgili bir bluz ve kareli pantolon giymiş olan kadın kameraman Margery Ordway’in tam sayfa bir fotoğrafını yayınlamıştır. Fotoğrafın başlığında yer alan “Kamera‘Man’ların Yeni Sonbahar Modası” ifadesi söz konusu cinsiyet değişimi ile ilgili ince bir şekilde mizah yapmaya çalışır (103). Kıyafetinin alışılmadık biçimde geleneklere uygun olmayışı, bu işte çalışan kadınlara sık rastlanmadığını da doğrular. Cinsiyeti belirsiz olan yazar A.J. Dixon Grace Davison’un kıyafetini de benzer bir şekilde betimlemiştir. Davison’un “kamera giysisi” olarak adlandırdığı şey kareli bir takım ve yine kareli bir şapkadır (61). Giysi, makalede hem kameramanlık işini tasvir etmek için kullanılan hem de kamera arkasında olan bir kadının kötü huylu olduğunu tam olarak söylemeden operatör için kurnazca argoda huysuz, tuhaf kimse anlamına gelen “crank” sözcüğünün çifte anlamını ima edecek şekilde kullanılan “grinding” (taşlama/diş gıcırdatma) ve “cranking” (krank kolu çevirme/huysuzluk etme) terimlerinin ifade ettiği tuhaflıkla da uyumludur.

Francelıa Bıllıngton: Film Oyunculuğundan Kamera Operatörlüğüne ve Tekrar Oyunculuğa

“Kamera operatörü” Francelia Billington ile yapılan bir röportaja dayanan 1914 tarihli bir Photoplay makalesinde sinema oyuncusunun kendisi bu acayip makineye ve bu mekanik harikayı kullanan bir kadına duyulan çifte hayranlık konusunda yorumlar yapar: “Sanırım makyajdan çok mekanik bir sorun ile daha fazla ilgili olan bir kız görmek hala acayip” (59). Her ne kadar fotoğrafçılığa olan ilgisinin popüler filmlere de ilgi duyduğu anlamına gelmediğini belirtse de, Davison gibi Billington da genç yaşında fotoğraf kamerasıyla işe başladığını ve daha sonra sinema filmi kamerasına geçtiğini söylemektedir. Katherine Synon söz konusu röportajı Francelia Billington, Reliance-Majestic Studio firmasının Los Angeles setinde yönetmen W. C. Cabanne’ye “yardımcı olurken” yapmıştır. Billington “kameramanlık” ya da daha sonraları “fotografi sanatçılığı” olarak bilinecek ve “bir grup oyuncunun canlandırdığı sahneyi yakından izlerken bir krank kolunun çevrilmesi” olarak tasvir edilen işi verimli bir şekilde yapmaktadır. (sayfa numarası yok). Ancak 1914 yılında Billington’ın yaptığı iş çok da ciddiye alınmamaktadır ve “hem oyuncu hem de kamera operatörü şeklindeki çifte rolüne” yapılan atıf oyunculuk yapmadığı zamanlarda kamera operasyonuna yardım eden şanslı bir kameraman yedeği olduğunu ima etmektedir.  (sayfa numarası yok)

Sette işin organize edilmesi göz önünde bulundurulduğunda, aynı dönemde Edison Studio’da çekilen fotoğraftan iş hiyerarşisinin cinsiyete göre belirlendiği görülebilir ve Billington’ın drama sahnesi ile tamamı erkek kamera departmanı arasındaki görünmez çizgide bir ileri bir geri gitmesinin ne kadar zor olduğu tahmin edilebilir.  Davison gibi Billington da sinemaya bir oyuncu olarak başladığını ancak kamera işini tercih ettiğini söyler. Bununla birlikte röportajın yapıldığı yıl muhtemelen kameramanlık için son fırsatı olmuştur. Reliance-Majestic Studio Batı yakasında bir kadın kamera operatörünü içermeyen büyük planlara sahip baş yönetmen D.W. Griffith idaresindeki yeni bir stüdyodur.

Francelia Billington’ın William M. Drew tarafından “More Than Just a Pretty Face,” (Güzel Bir Yüzden Fazlası) yazısında özetlenen kariyer gidişatı Nell Shipman tarafından yazılmış fakat sonradan vazgeçilen 1915 tarihli bir projede yer almasıyla yavaş bir şekilde başlar ancak bundan kısa bir süre sonra hızlanır. 1916-17 yılları civarında American Film Co. ve Universal Pictures ile çalışan üretken bir oyuncudur ve her ne kadar artık kameralarla çalışmasa da  Movieland Notes dergisinde aracı üzerinde bir tamirci gibi çalışırken gösterilmiştir.

Kariyerinin en üst noktası yönetmen Erich von Stroheim’in Blind Husbands (Kör Kocalar) filminde paylaştığı başroldür (1919). Ancak 1920’lerden sonra western ve macera türü filmlerde ufak roller oynayan ve 1934 yılında ölmeden önce bir sesli filmde görünen Billington için işler gitgide kötüleşmeye başlar. Grace Davison’ın kariyeri de 1916 yılından sonra oyunculuğa geri dönmesi üzerine benzer şekilde hızlanır ancak diğerleri gibi o da bağımsız yapımlara yönelik 1917-1918 fırsat penceresinden yararlanır ve “kendi” yapımcılık şirketini kurar. Bkz. Women’s Production and Pre-Production Companies (Kadınların Yapımcılık ve Ön Yapımcılık Şirketleri). Amerikan Film Kataloğunda yer alan bir not, oyuncu Davison’un şirketi John M. Stahl tarafından yazılıp yönetilen Wives of Men (Erkeklerin Eşleri) (1918) filmini çekmek için kurduğunu ifade etmektedir. Filmde fotografi sanatçısı olarak Harry Fischbeck’in (Fishbeck olarak) adı geçerken Davison’ın ismi tanıtımlarda ve film incelemelerinde yapımcı olarak değil oyuncu kadrosunun bir parçası olarak yer alır (Hanson, 1050). Wives of Men filminin yapımcılığını yaptıktan sonra 1922 yılına kadar bağımsız yapımlarda yılda bir veya iki oyunculuk rolü üstlenmiştir.

1900’lerin ilk on yılında kadın kamera operatörleri, Mathis’in 1925 yılında neden bir tanesini görüp duymadığının sebebini açıklayacak şekilde, nadir bir fenomendi. 1970’lerde Anthony Slide sessiz film dönemindeki kadın yönetmenleri keşfetmeye başlayana kadar kadın kamera operatörleri dikkatimizi çekmemiştir. İlk kitabında burada kaynak gösterilen hayran dergilerinden bulduğu Grace Davison ve Margery Ordway’e atıfta bulunur ve Universal Animated Weekly dergisinde çalışan “kameraman ordusunun” bir parçası olduğunu söylediği Dorothy Dunn’dan kısaca bahseder (Slide 1974, 168). Dunn eline kamera almadan önce oyuncu olarak işe başlayan kadın kalıbını doğrulamakla birlikte, oyunculuk için kamera işini bırakan Davison ve Billington’un aksine Dunn oyunculuğu bırakıp Moving Picture World (1609) dergisine göre “kadrolu tek kadın fotoğrafçı” olur. Daha sonraki bir kitabında Slide Dunn, Davison ve Ordway’den bahseder ve 1920’de Fox Haber için çalışan Louise Lowell’i de bu kadınların arasına ekler (1996, 5-6). Ancak “ilk” veya “tek” olma sıfatı bizi cezbetmeye devam etmektedir ve daha güncel olarak Suzy Groves “en erken profesyonel hareketli kadın kameraman” olarak Katherine R. Bleecker’ı keşfeder (Krasilovsky’den alıntı yapılmıştır 1997, xxi). New York Times gazetesi 1915 yılında Bleecker’ı haber yapmış ve Photoplay dergisi Billington’u 1914 yılında keşfetmiş olsa da bu ikilinin üstlendiği işlerin türü arasındaki fark aralarındaki bir yıldan daha önemlidir. Billington bazı kurgusal kısa sinema filmleri çekme fırsatına sahip olmuşken, Bleecker New York hapishanelerinde geçen senaryoları yazmış, yönetmiş ve çekmiş, mahkumlara kendileri olarak rol vermiştir ve bu yüzden bugün kurgusal belgesel olarak bildiğimiz türün öncüsü olarak kabul edilmelidir.

Jane Gaines, Michelle Koerner

Çeviri: Nahit Evre Uçarcı

Yazının orijinali okumak için lütfen tıklayınız. .